دررفتگی زانو یعنی وقتی استخوانهای ران و ساق پا از جای اصلی خود در مفصل زانو بیرون میآیند و زانو کاملاً جابجا میشود. این اتفاق معمولاً بر اثر ضربههای خیلی شدید مثل تصادف، افتادن از ارتفاع یا فشار زیاد در ورزش رخ میدهد. دررفتگی زانو با درد و ورم زیاد همراه است و گاهی میتواند به رگها و عصبهای پشت زانو هم آسیب بزند. نکته بسیار مهم، ضرورت مراجعه فوری به پزشک برای جا انداختن زانو به صورت تخصصی است چراکه اگر این کار در خانه یا محل حادثه و توسط افراد غیرمتخصص انجام شود، بسیار خطرناک است.
شایعترین علل دررفتگی زانو
دررفتگی زانو یعنی استخوانهای اصلی مفصل زانو (ران و ساق) از جای طبیعی خودشان خارج شوند و مفصل دچار جابجایی شود. علت دررفتگی زانو به طور کلی فشار زیاد یا ضربه شدید بر زانو است و معمولاً باعث درد و تورم شدید زانو میشود. البته دررفتگی زانو یک آسیب نسبتا نادر اما بسیار جدی است و میتواند به رگها و اعصاب پشت زانو هم صدمه بزند.
مطالعه بیشتر: انحراف زانو به داخل و خارج: عوارض و درمانها
تصادفات رانندگی
یکی از شایعترین علتهای دررفتگی زانو، ضربه شدید ناشی از تصادف است. در برخوردهای پرسرعت، وقتی زانو مستقیماً به داشبورد یا بدنه خودرو برخورد میکند یا بین داشبورد و صندلی گیر میافتد، نیروی زیادی به مفصل وارد میشود. این فشار شدید میتواند باعث جابجایی استخوانهای اصلی مفصل زانو (ران و ساق) از جای طبیعی خود شود.
شدت آسیب در این موارد معمولاً بالاست و علاوه بر دررفتگی، ممکن است با کشیدگی رباط زانو، آسیب به غضروفها یا حتی پارگی عروق و اعصاب پشت زانو همراه باشد. به همین دلیل، دررفتگی زانو ناشی از تصادف اغلب بهعنوان یک آسیب اورژانسی در نظر گرفته میشود و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.
آسیبهای ورزشی شدید
در ورزشهایی مانند فوتبال، بسکتبال یا اسکی، پیچش ناگهانی و فشار مستقیم به زانو ممکن است باعث دررفتگی زانو شود. این نوع آسیب معمولاً در ورزشکاران حرفهای یا در هنگام برخورد شدید بین بازیکنان اتفاق میافتد.
سقوط از ارتفاع
افتادن از بلندی یا پرش ناموفق از ارتفاع میتواند باعث وارد شدن فشار عمودی یا جانبی شدید به زانو شود. در چنین شرایطی احتمال آسیب همزمان به رباطهای زانو و حتی شکستگی استخوانها هم زیاد است.
در این شرایط، علاوه بر جابجایی مفصل، احتمال آسیب همزمان به رباطهای اصلی زانو (مثل ACL و PCL)، پارگی مینیسک و حتی شکستگی استخوانهای اطراف زانو هم وجود دارد. به طور کلی این نوع دررفتگی بیشتر در فعالیتهایی مثل کار در ساختمان، کوهنوردی، استفاده از نردبان، ورزشهای پرشی یا حتی سقوط ساده از پلهها دیده میشود.
آسیب در محل کار
این نوع آسیب معمولاً در محیطهای کاری و حوادث صنعتی دیده میشود، بهویژه در مشاغلی که با اجسام بزرگ و سنگین سر و کار دارند. کارگران ساختمانی، کارگاههای صنعتی و کارخانهها، مشاغل مرتبط با باربری و انبارداری، و حتی رانندگان ماشینآلات سنگین از جمله گروههایی هستند که بیشتر در معرض چنین آسیبهایی قرار دارند.
ناپایداری یا آسیب قبلی زانو
اگر کسی قبلاً دچار پارگی رباط، ضعف شدید عضلات اطراف زانو یا شلی رباطی باشد، زانوی او نسبت به فشارهای کمتر هم حساس میشود و احتمال دررفتگی تکراری بالا میرود. در این شرایط، عضلات اطراف زانو هم معمولاً ضعیفتر میشوند و نمیتوانند مثل قبل از مفصل محافظت کنند.
علاوه بر این، بعضی افراد بهطور مادرزادی شلی رباطی دارند و مفصلشان انعطاف بیش از حد دارد. ترکیب این عوامل باعث میشود زانو در برابر حرکات سادهای مثل پیچ خوردن هنگام راه رفتن روی سطح ناهموار یا تغییر جهت ناگهانی هم مستعد دررفتگی دوباره باشد.
درمان خانگی دررفتگی زانو
دررفتگی زانو یک آسیب بسیار جدی و اورژانسی است و هرگز نباید در خانه یا توسط افراد غیرمتخصص درمان شود. برخلاف پیچخوردگی یا آسیبهای خفیف، دررفتگی زانو معمولاً با پارگی رباطها، آسیب به رگهای خونی و اعصاب همراه است و اگر جااندازی یا درمان آن بهدرستی انجام نشود، میتواند عوارض خطرناکی مثل قطع خونرسانی، فلج شدن پا یا حتی نیاز به قطع عضو به دنبال داشته باشد.
مطالعه بیشتر: ویتامین برای زانودرد
اما انجام این اقدامات در محل حادثه یا در خانه میتواند به مدیریت علائم و جلوگیری از تشدید آسیب تا زمان مراجعه به پزشک کمک کند.
اقدامات صحیح در خانه یا محل حادثه
- بیحرکت نگه داشتن پا: بعد از دررفتگی زانو، پا را اصلاً تکان ندهید. هر حرکتی ممکن است آسیب رباطها و رگهای خونی را شدیدتر کند.
- پرهیز از فشار مستقیم روی زانو: از ایستادن یا راه رفتن خودداری کنید چراکه نباید وزن خود را روی زانو یا پای آسیبدیده بیندازید.
- استفاده از آتل یا باند ساده: در صورت امکان، با یک تخته صاف، چوب یا حتی روزنامه لولهشده پا را بهصورت موقت بیحرکت کنید. بهتر است زانو در همان حالتی که قرار دارد ثابت شود و بهزور خم یا صاف نشود.
- بالا نگه داشتن پا: قرار دادن پا کمی بالاتر از سطح قلب (مثلاً روی بالش) میتواند به کاهش ورم کمک کند.
- یخگذاری ملایم: گذاشتن کمپرس سرد روی زانو (نه مستقیم روی پوست و نه بیش از ۱۵ دقیقه در هر بار) باعث کاهش ورم و درد میشود.
- انتقال سریع به بیمارستان: مهمترین کار، رساندن بیمار به نزدیکترین اورژانس است چراکه تأخیر در رسیدگی پزشکی و جاانداختن زانو میتواند آسیب را تشدید کند.
مطالعه بیشتر: درمان خانگی کشیدگی رباط زانو
درمان تخصصی دررفتگی زانو (مرحلهبهمرحله)
درمان دررفتگی زانو فقط محدود به جا انداختن مفصل نیست و یک روند تخصصی و چند مرحلهای دارد. از همان لحظهای که زانو جا میافتد، پزشک باید وضعیت رگها و اعصاب پا را بررسی کند و بر اساس شدت آسیب، روشهای بعدی مثل تثبیت با آتل یا زانوبند، جراحی بازسازی رباطها و در نهایت توانبخشی را انجام دهد.
در جدول زیر به صورت خلاصه با مراحل درمان تخصصی دررفتگی زانو و هدف از انجام آن آشنا میشویم.
| درمان مرحلهای | هدف |
|---|---|
| جا انداختن زانو | بازگرداندن مفصل به جای طبیعی و کاهش فشار روی رگها و اعصاب |
| بررسی عروقی–عصبی | اطمینان از خونرسانی کافی و سلامت اعصاب پا |
| پایدار و تثبیت زانو | بیحرکت کردن زانو با آتل یا زانوبند طبی (زاپیامکس) |
| جراحی | ترمیم یا بازسازی رباطها، عروق یا اعصاب در صورت نیاز |
| توانبخشی | بازگرداندن حرکت طبیعی، کاهش خشکی و تقویت عضلات |
۱. جاانداختن زانو
اولین اقدام درمانی در دررفتگی زانو بازگرداندن مفصل به جای طبیعی (جااندازی) است. این کار باید در بیمارستان و اغلب تحت بیهوشی یا بیحسی انجام شود تا هم درد بیمار کنترل شود و هم جااندازی بدون آسیب بیشتر انجام گیرد. جااندازی باعث میشود شکل ظاهری زانو به حالت طبیعی برگردد و فشار خطرناک روی رگها و اعصاب اطراف زانو کاهش پیدا کند.
اما باید توجه داشت که جااندازی زانو بهتنهایی کافی نیست. تقریباً همیشه در این آسیب، رباطهای اصلی زانو (مانند ACL، PCL، MCL یا LCL) دچار پارگی یا کشیدگی شدید میشوند و گاهی تاندونها، منیسکها یا حتی استخوانها هم آسیب میبینند. بنابراین، هرچند ظاهر زانو بلافاصله بعد از جااندازی طبیعی به نظر برسد، داخل مفصل هنوز مشکلات جدی باقی میماند.
۲. بررسی عروقی–عصبی
بعد از جااندازی، پزشک باید وضعیت خونرسانی (عروق) و کارکرد اعصاب پا را دقیق بررسی کند. لمس نبض مچ پا یکی از اولین اقدامات است، اما این کار هم به تنهایی کافی نیست. چون گاهی رگ ممکن است از داخل دچار پارگی لایه داخلی یا کبودی و ایجاد لخته شده باشد، در حالی که نبض هنوز قابل لمس است. این نوع آسیبهای پنهان میتوانند چند ساعت بعد باعث انسداد کامل رگ و حتی تهدید حیات پا شوند. به همین دلیل بررسی عروق و اعصاب، بعد از جا انداختن زانو تسط پزشک بسیار اهمیت دارد.
۳. تثبیت اولیه با آتل یا زانوبند
پس از جااندازی و ارزیابی اولیه، زانو باید برای مدتی بیحرکت بماند تا از آسیب بیشتر به رباطها، عروق و اعصاب جلوگیری شود. در این مرحله معمولاً از آتل بلند استفاده میشود که مفصل را کاملاً ثابت نگه میدارد. اما آتل انعطافپذیری محدودی دارد و برای دورههای طولانیمدت چندان راحت نیست.
به همین دلیل در بعضی موارد پزشک ممکن است به جای آتل، از زانوبند طبی مخصوص (زاپیامکس) استفاده کند. بر اساس نظرات درباره زانو بند زاپیامکس، این زانوبند علاوه بر اینکه زانو را بهخوبی ثابت نگه میدارد، با فناوریهای اولتراسوند، مادون قرمز و کلاک پالس به کاهش درد، بهبود گردش خون و ترمیم سریعتر بافتهای آسیبدیده کمک میکند. همین ویژگیها باعث میشود بیمار در طول دوره بیحرکتی، راحتی بیشتری داشته باشد و روند بهبودی زانو سریعتر و با عوارض کمتری پیش برود.
۴. جراحی
بیشتر بیماران پس از دررفتگی زانو به جراحی بازسازی نیاز پیدا میکنند، چون تقریباً همیشه چند رباط اصلی زانو در اثر دررفتگی زانو، دچار پارگی یا آسیب شدید میشوند. در این جراحی، بسته به شرایط بیمار، رباطها یا ترمیم میشوند یا با استفاده از پیوند (گرافت) بازسازی میشوند. اگر در کنار آسیب رباطها، رگهای خونی یا اعصاب هم آسیب دیده باشند، جراح عروق یا ارتوپد همزمان ترمیم آنها را انجام میدهد تا خونرسانی و عملکرد عصبی پا حفظ شود.
نکته مهم: زمان جراحی بسیار اهمیت دارد. انجام بازسازی در چند هفته اول پس از آسیب، شانس بازگشت حرکت طبیعی و کاهش درد را بیشتر میکند. در مقابل، تأخیر در جراحی میتواند باعث بروز خشکی مفصل، ناپایداری طولانیمدت زانو و حتی دشوارتر شدن عمل بازسازی شود. در برخی موارد شدید، پزشکان ممکن است جراحی را در چند مرحله انجام دهند تا نتیجه بهتری به دست آید.
۵. توانبخشی
مرحله توانبخشی طولانیترین و شاید مهمترین بخش درمان است، چون موفقیت جراحی یا جااندازی بدون یک دوره توانبخشی درست کامل نمیشود. در این مرحله بیمار زیر نظر فیزیوتراپیست بهتدریج حرکت طبیعی زانو را برمیگرداند و با تمرینهای اختصاصی، عضلات ران و ساق را تقویت میکند تا مفصل دوباره ثبات پیدا کند.
استفاده از زانوبند تخصصی (زاپیامکس) برای جلوگیری از حرکات ناگهانی، انجام تمرینات کششی و تقویتی سبک برای حفظ انعطافپذیری و قدرت، و پرهیز از وزنگذاری زودهنگام روی زانو از اقدامات اصلی این دوره هستند. همچنین معمولاً برنامه توانبخشی بهصورت مرحلهای تنظیم میشود؛ از حرکات بسیار ساده مثل بالا آوردن پا در حالت خوابیده تا تمرینهای پیشرفتهتر برای بازگشت به راه رفتن عادی یا حتی فعالیت ورزشی.
دررفتگی زانو چه زمانی خطرناک است؟
دررفتگی زانو همیشه نیاز به بررسی پزشکی فوری دارد، اما در بعضی شرایط اهمیت بیشتری پیدا میکند. با این حال، بعضی علائم نشان میدهند که علاوه بر خود دررفتگی، احتمال آسیب جدیتر به رگها، اعصاب یا بافتهای اطراف هم وجود دارد.
مطالعه بیشتر: بیحسی در زانو نشانه چیست؟
بعضی از علائم زیر ممکن است بعد از دررفتگی زانو و حتی بعد از جا انداختن به شیوه اشتباه یا توسط فرد غیرمتخصص ظاهر شود و رسیدگی فوری به آن بسیار اهمیت دارد.
- سرد یا رنگپریده شدن ساق و پایی که دچار دررفتگی زانو شده است نسبت به پای سالم
- ضعیف شدن یا از بین رفتن نبض در مچ پا
- بیحسی، گزگز یا مورمور شدن پا و انگشتان
- ناتوانی در حرکت دادن انگشتان پا یا افتادگی پا (foot drop)
- تورم سریع و بیش از حد یا خونمردگی وسیع اطراف زانو
- درد شدید و مداومی که با استراحت یا دارو کاهش پیدا نمیکند.
این علائم نشان میدهند که احتمال به رگها و اعصاب آسیب وارد شدهاند و اگر به موقع درمان نشوند، میتوانند باعث عوارض جدیتری مثل خشکی مفصل، ناپایداری طولانیمدت یا حتی آسیب دائمی پا شوند.
سوالات متداول
کجا آموزش جا انداختن دررفتگی زانو میدهند؟
آموزش جا انداختن دررفتگی زانو فقط در دورههای تخصصی ارتوپدی و اورژانس به پزشکان و پرسنل درمانی داده میشود. این کار به هیچ عنوان نباید در خانه یا توسط افراد غیرمتخصص انجام شود.
آیا دررفتگی زانو خودش خوب میشود؟
خیر؛ معمولاً نیاز به جااندازی و درمان پزشکی دارد، در غیر این صورت ممکن است آسیبهای جدی به جا بگذارد.
دررفتگی زانو با دررفتگی کشکک فرق دارد؟
بله؛ دررفتگی زانو خیلی نادر و اورژانسی است، اما دررفتگی کشکک شایعتر و معمولاً کمتر خطرناک است.
بعد از دررفتگی زانو چه مدت طول میکشد تا به زندگی عادی برگردم؟
بسته به شدت آسیب و نوع درمان، بین چند هفته تا چند ماه زمان لازم است.
بهترین ورزشها بعد از بهبود دررفتگی زانو کداماند؟
تمرینات تقویتی عضلات ران و چهارسر، حرکات کششی ملایم و ورزشهای کمفشار مثل شنا یا دوچرخه ثابت.
آیا جا انداختن دررفتگی زانو خطرناک نیست؟
اگر توسط پزشک انجام شود ایمن است، ولی تلاش برای جاانداختن در خانه میتواند بسیار خطرناک باشد.
دررفتگی مکرر زانو نشانه چیست؟
نشانه شلی رباطها، ضعف عضلات اطراف زانو یا آسیب قبلی است که باید بررسی تخصصی شود.
درمان خانگی دررفتگی کشکک زانو چیست؟
استراحت، یخگذاری، بالا نگه داشتن پا و استفاده از بریس موقت؛ ولی معاینه پزشک ضروری است.
درمان دررفتگی زانو با طب سنتی چگونه است؟
میتواند به صورت مکمل برای کاهش درد و التهاب (مثل روغنهای گیاهی) استفاده شود، اما جایگزین درمان پزشکی نیست.
دیه دررفتگی زانو چقدر است؟
دیه دررفتگی زانو بسته به میزان آسیب و نظر پزشکی قانونی میتواند از حدود دو سوم دیه همان عضو (در سال ۱۴۰۴ حدود ۴۲۶ تا ۵۳۳ میلیون تومان برای هر پا) متغیر باشد.