انحراف زانو به داخل یا خارج یکی از مشکلات شایع در میان کودکان و بزرگسالان است که میتواند بر فرم پا، شیوه راه رفتن و در مواردی، سلامت ستون فقرات و لگن نیز تأثیر بگذارد.
این اختلالات اغلب با عنوان کج شدن زانو یا چرخش زانو شناخته میشوند و اگر بهموقع شناسایی و درمان نشوند، ممکن است منجر به دردهای مزمن یا اختلال در عملکرد حرکتی فرد شوند.
در این مقاله از زاپیاشاپ، به بررسی انواع چرخش زانو، دلایل آن و راهکارهای درمانی مؤثر از جمله روشهای طب سنتی و تمرینات اصلاحی خواهیم پرداخت.
انحراف زانو به داخل (ژنو والگوم)
انحراف زانو به داخل که با نام پزشکی ژنو والگوم (Genu Valgum) شناخته میشود، حالتی است که در آن زانوها هنگام ایستادن به هم نزدیک میشوند و مچ پاها از یکدیگر فاصله میگیرند.
این وضعیت معمولاً در کودکان زیر ۷ سال دیده میشود و در بسیاری از موارد با رشد طبیعی اصلاح میگردد، اما اگر تا سنین بالاتر باقی بماند، ممکن است نشانهای از ضعف عضلانی، ناهنجاریهای استخوانی یا کمبود ویتامین D باشد و نیاز به بررسی و درمان داشته باشد. ژنو والگوم میتواند باعث خستگی زودهنگام پاها، درد در بخش داخلی زانو و اختلال در نحوه راه رفتن شود.
علل احتمالی انحراف زانو به داخل:
- ژنتیک یا رشد غیرطبیعی استخوانها
- ضعف عضلات اطراف لگن و ران
- صاف بودن کف پا
- کمبود ویتامین D در سن رشد
بیشتر بخوانید: درد زانو هنگام خم شدن | بررسی علل، درمان خانگی و پزشکی زانو درد
انحراف زانو به خارج (ژنو واروم)
انحراف زانو به خارج یا ژنو واروم (Genu Varum) حالتی است که در آن پاها به شکل O درمیآیند؛ یعنی زانوها از یکدیگر فاصله میگیرند و مچ پاها به هم نزدیک میشوند.
این وضعیت در کودکان نوپا نسبتاً شایع است و معمولاً تا سن ۳ سالگی بهصورت طبیعی برطرف میشود، اما در صورت عدم درمان، ممکن است منجر به درد زانو، ساییدگی غضروف، ناهماهنگی در راه رفتن و فشار بیشازحد بر مفاصل پا شود.
علل رایج انحراف زانو به خارج:
- چرخش زانو به خارج هنگام راه رفتن
- بیماری بلانت در کودکان
- چاقی مفرط یا وارد آمدن فشار زیاد بر مفاصل زانو
- شکستگی یا آسیب قبلی زانو
چرخش زانو به داخل و بیرون؛ تفاوتها و نشانهها
چرخش زانو یکی از اختلالات شایع در الگوی حرکتی پاهاست که بسته به جهت آن، تأثیر متفاوتی بر ساختار مفصل، نحوه ایستادن و راه رفتن دارد.
چرخش زانو به داخل معمولاً همراه با چرخش لگن به جلو و فرورفتگی قوس کف پا است و میتواند باعث نزدیک شدن زانوها به یکدیگر و در نتیجه ساییدگی ناحیه داخلی مفصل شود. این وضعیت در بلندمدت ممکن است به کاهش پایداری مفصل و درد مزمن منجر شود. در مقابل، چرخش زانو به بیرون معمولاً با انحراف لگن به عقب و فاصلهدار شدن زانوها از هم دیده میشود که باعث وارد آمدن فشار بیشتر به بخش خارجی زانو، بیثباتی هنگام راه رفتن و در مواردی انحراف کف پا به بیرون خواهد شد.
این اختلالات اگر به موقع اصلاح نشوند، احتمال بروز مشکلات مفصلی، خستگی عضلانی و آسیبهای زنجیرهای در لگن و ستون فقرات را افزایش میدهند.
نشانههای رایج:
- حالت X یا O پا هنگام ایستادن
- راه رفتن غیرطبیعی
- درد در قسمت داخلی یا خارجی زانو
- خستگی زودهنگام پاها
علت کج شدن زانو به داخل چیست؟
کج شدن زانو به داخل (ژنو والگوم) ممکن است به دلایل مختلفی در سنین کودکی یا بزرگسالی ایجاد شود. در کودکان معمولاً بهدلیل ناهماهنگی در رشد استخوانها و عضلات اتفاق میافتد، اما در بزرگسالان عوامل محیطی و سبک زندگی نقش پررنگتری دارند. ضعف عضلات پا، مشکلات ساختاری در لگن یا کف پا و حتی نشستن یا ایستادن نادرست میتوانند به مرور زمان باعث تغییر محور زانو به سمت داخل شوند. اگر این مشکل به موقع درمان نشود، احتمال بروز درد، ساییدگی مفصل و اختلال در راه رفتن افزایش مییابد.
در صورتیکه در اثر انحراف زانو به مشکل ساییدگی مفصل زانو دچار شدهاید میتوانید از زانوبند زاپیامکس برای تسکین زانودرد خود کمک بگیرید. زانوبند زاپیامکس برای تمام افرادی که از زانو درد رنج میبرند مناسب است. این زانوبند با استفاده از تکنولوژی UIC که ترکیبی است از فناوریهای اولتراسوند، اینفرارد و کلاک پالس کاربردهای مهمی برای زانوی شما دارد.
امواج اولتراسوند باعث بالا رفتن گردش خون در ناحیه زانو شده و مسیر گیرندههای درد را بلاک میکند. امواج اینفرارد باعث بالا رفتن دمای زانو شده و امواج کلاک پالس باعث ماساژ ناحیه زانو میشوند. با تمامی این کارکردها زانوبند زاپیامکس در حکم یک جلسه فیزیوتراپی برای زانوی شما عمل میکند.
برای خرید زانوبند زاپیامکس میتوانید بعد از خواندن نظرات درباره زانو بند زاپیامکس اقدام کنید.
درمان انحراف زانو به سمت داخل
برای درمان انحراف زانو به داخل (ژنو والگوم)، باید به سن فرد، میزان انحراف و علت زمینهای آن توجه شود. در کودکان، این حالت معمولاً با رشد طبیعی اصلاح میشود، اما اگر تا بعد از ۷ سالگی باقی بماند یا در بزرگسالی ایجاد شود، نیاز به مداخله دارد.
درمان شامل ترکیبی از تمرینات اصلاحی، استفاده از تجهیزات کمکی و در برخی موارد مراجعه به متخصص ارتوپدی است. هدف اصلی، بازگرداندن محور صحیح زانو و پیشگیری از ساییدگی مفصل و درد مزمن در آینده است.
روشهای مؤثر درمان انحراف زانو به داخل:
- انجام تمرینات اصلاحی برای تقویت عضلات لگن، ران و زانو
- استفاده از کفش طبی یا کفیهای مخصوص برای حمایت از قوس پا
- تمرینات تعادلی و کششی جهت بهبود الگوی راه رفتن
- اصلاح وضعیت نشستن و ایستادن در طول روز
- استفاده از بریس یا آتل اصلاحی در موارد متوسط تا شدید
- مراجعه به ارتوپد برای بررسی دقیق و پیگیری درمان حرفهای
همچنین بخوانید: قرص های ویتامین برای درمان پوکی مفصل زانو
درمان انحراف زانو با طب سنتی
در طب سنتی، انحراف زانو بهعنوان یک اختلال قابل کنترل شناخته میشود که میتوان با کمک روشهای طبیعی و غیرتهاجمی، از شدت آن کاست یا آن را بهبود بخشید. هدف در این رویکرد، کاهش التهاب، افزایش جریان خون در مفصل، تقویت عضلات و بهبود عملکرد حرکتی زانو بدون وابستگی به داروهای شیمیایی یا جراحی است. البته درمان کجی پا با طب سنتی معمولاً به عنوان روش مکمل در کنار تمرینات اصلاحی یا فیزیوتراپی توصیه میشود، نه جایگزین کامل درمان پزشکی.
روشهای طب سنتی برای درمان انحراف زانو:
- ماساژ با روغنهای گرم مانند روغن سیاهدانه، بابونه یا زنجبیل برای بهبود گردش خون
- استفاده از ضمادهای گیاهی ضد التهاب روی ناحیه زانو
- حمام پا یا زانو با آب گرم و نمک دریا برای کاهش خشکی و درد مفصل
- مصرف خوراکیهای تقویتکننده استخوان و مفصل مانند شربت استخودوس یا زردچوبه با شیر گرم
- بادکش و حجامت موضعی با مشورت متخصص برای تخلیه مواد زائد و بهبود عملکرد مفصل
- اصلاح تغذیه برای تقویت مزاج و بهبود بافتهای عضلانی و استخوانی
تمرینات پیشنهادی برای اصلاح انحراف زانو
درمان انحراف زانو با ورزش یکی از مؤثرترین راهها برای بهبود انحراف زانو به داخل یا خارج است. این تمرینات با هدف تقویت عضلات اطراف زانو، لگن و ران طراحی شدهاند و میتوانند به بازگرداندن محور طبیعی پا و بهبود الگوی راه رفتن کمک کنند. ترکیب حرکات کششی، تعادلی و قدرتی، فشار وارد بر مفصل زانو را کاهش داده و از پیشرفت کجی پا جلوگیری میکند. در ادامه چند مدل از حرکات اصلاحی چرخش زانو به داخل و خارج معرفی شدهاند:
اسکات با بالش بین زانو
- یک بالش کوچک، توپ نرم یا حولهی لولهشده آماده کنید.
- در حالت ایستاده قرار بگیرید، پاها را به اندازه عرض لگن باز کنید.
- بالش را بین دو زانوی خود قرار دهید.
- آن را با فشار ملایم بین زانوها نگه دارید (نه خیلی سفت).
- ستون فقرات را صاف نگه دارید، شکم را کمی منقبض کنید.
- شانهها را به عقب و پایین بدهید، دستها را جلوی بدن دراز کنید.
- بهآرامی زانوها را خم کنید و پایین بیایید، گویی میخواهید روی صندلی بنشینید.
- وزن بدن باید روی پاشنهها باشد و زانوها از پنجه پا جلوتر نروند.
- در تمام طول حرکت، بالش را با زانوها کمی بفشارید تا عضلات داخلی ران فعال شود.
- با فشار به پاشنهها، بهآرامی به حالت ایستاده برگردید.
- دوباره وضعیت بدن را تنظیم کرده و تکرار کنید.
- ۲ تا ۳ ست، هر ست شامل ۱۰ تا ۱۵ تکرار
- بین هر ست ۳۰ تا ۶۰ ثانیه استراحت کنید.
کشش همسترینگ (عضله پشت ران)
- روی زمین بنشینید، پاها را صاف جلوی خود دراز کنید.
- یکی از پاها را خم کرده و کف پای آن را به داخل ران پای مقابل بچسبانید.
- با پشت صاف و بدون قوز، بهآرامی به سمت انگشتان پای کشیده خم شوید.
- فقط تا جایی بروید که در پشت ران احساس کشش ملایم داشته باشید، نه درد.
- در این وضعیت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه باقی بمانید و نفس آرام بکشید.
- بهآرامی به حالت اولیه برگردید.
- برای پای دیگر نیز همین مراحل را انجام دهید.
- این کشش را برای هر پا ۲ تا ۳ بار تکرار کنید.
کشش چهارسر ران (عضله جلوی ران)
- بایستید و تعادل خود را حفظ کنید (میتوانید به دیوار تکیه دهید).
- با دست راست، مچ پای راست خود را از پشت بگیرید و پاشنه پا را به سمت باسن نزدیک کنید.
- زانوی خمشده را در کنار زانوی مقابل نگه دارید و قفسه سینه را صاف نگه دارید.
- در جلوی ران کشش ملایم احساس میکنید.
- این وضعیت را ۲۰ تا ۳۰ ثانیه حفظ کنید.
- پا را بهآرامی رها کرده و برای پای دیگر تکرار کنید.
- این تمرین را برای هر پا ۲ تا ۳ بار انجام دهید.
تمرین پل (Glute Bridge)
- روی زمین به پشت دراز بکشید و زانوها را خم کنید.
- کف پاها را صاف روی زمین بگذارید و آنها را به اندازه عرض لگن باز نگه دارید.
- دستها را کنار بدن و کف دستها را رو به پایین قرار دهید.
- شکم را کمی منقبض کنید و کمر را به زمین بچسبانید.
- با فشار به پاشنه پاها، بهآرامی باسن و لگن را از زمین بلند کنید.
- بالا بیایید تا بدن از شانه تا زانوها در یک خط مستقیم قرار گیرد.
- در بالاترین نقطه، ۲ تا ۳ ثانیه مکث کرده و عضلات باسن را منقبض نگه دارید.
- بهآرامی لگن را پایین بیاورید تا به حالت اولیه برگردید.
- حرکت را ۱۰ تا ۱۵ بار تکرار کنید، در ۲ تا ۳ ست
- بین هر ست حدود ۳۰ تا ۶۰ ثانیه استراحت کنید.
درمان کجی زانو در بزرگسالی
اصلاح کامل کجی زانو در بزرگسالی سختتر از دوران کودکی است و معمولاً بهدلیل مشکلات ساختاری درماننشده در کودکی، ضعف عضلات اطراف مفصل، یا ساییدگی مفصل ناشی از افزایش سن، وزن بالا یا سبک زندگی ناصحیح به وجود میآید.
برخلاف تصور رایج، درمان انحراف زانو در بزرگسالان حتی در سنین بالا نیز قابل انجام است. البته انعطاف استخوانها در بزرگسالی کمتر است، اما با رویکردی ترکیبی و مداوم میتوان از بدتر شدن انحراف جلوگیری کرد و حتی عملکرد زانو را بهبود بخشید. درمان نیاز به بررسی علت دقیق و شدت انحراف دارد.
روشهای مؤثر درمانی در بزرگسالان:
- تمرینات اصلاحی برای تقویت عضلات ران، لگن و زانو
- استفاده از کفش و کفی طبی برای اصلاح الگوی راه رفتن
- فیزیوتراپی تخصصی و تمرینات تعادلی
- کاهش وزن برای کاهش فشار روی مفاصل
- استفاده از بریس یا زانوبندهای اصلاحی در موارد خاص
- جراحی (در موارد شدید یا مقاوم به درمان غیرتهاجمی)
سخن آخر
انواع انحراف زانو به داخل یا خارج اگر بهموقع تشخیص داده نشود، میتواند منجر به دردهای مزمن و اختلال حرکتی شود. با ترکیبی از تمرینات اصلاحی، مراقبتهای فیزیکی، اصلاح سبک زندگی و در صورت لزوم مداخلات تخصصی، میتوان از پیشرفت این اختلال جلوگیری کرد و عملکرد طبیعی زانو را بازگرداند. نکته کلیدی، توجه به علائم اولیه، پرهیز از بیتحرکی و پیگیری درمان بهصورت منظم و مستمر است. سلامت زانو، پایهای برای حرکت بدون درد و زندگی فعال است.
سوالات متداول
علت چرخش زانو به داخل هنگام راه رفتن چیست؟
ضعف عضلات لگن، فرم استخوانها و وضعیت نامناسب بدن هنگام راه رفتن میتواند دلیل این مشکل باشد.
درمان کجی پا با تمرین ممکن است؟
بله، تمرینات منظم اصلاحی و تقویتی نقش بسیار مؤثری در بهبود تدریجی کجی پا دارند، بهویژه در مراحل اولیه.
درمان انحراف زانو بدون عمل جراحی ممکن است؟
بله، درمان انحراف زانو بدون عمل جراحی در موارد خفیف تا متوسط با تمرینات اصلاحی، فیزیوتراپی و ابزارهای حمایتی کاملاً ممکن است.
تست انحراف زانو چطور انجام میشود؟
با مشاهده حالت ایستادن و راه رفتن فرد، بررسی فاصله بین زانوها یا مچ پاها و در صورت نیاز با عکسبرداری رادیولوژی برای تشخیص دقیق محور استخوانها تست انحراف زانو انجام میشود.